Robotik rehabilitasyon, nörolojik hastalıklarda...

Son yıllarda robotik cihazların rehabilitasyon süreçlerine entegre edilmesi, hem hastalar hem de sağlık profesyonelleri açısından önemli bir gelişme olarak kabul edilmektedir. Özellikle inme, beyin hasarı ve omurilik yaralanması gibi nörolojik durumların ardından motor fonksiyonların yeniden kazanılması amacıyla uygulanan yüksek tekrarlı ve yoğun egzersizlerin robot destekli sistemlerle daha erişilebilir hale gelmesi, bu alandaki heyecanı artırmıştır. Ancak bu heyecanın beraberinde getirdiği önemli bir risk de var: teknolojiyi tedavinin kendisi gibi görmek.

Sahada edinilen gözlemler, bu teknolojik ilerlemenin zaman zaman tedavi hedeflerinin önüne geçebildiğini göstermektedir. Oysa robotik cihazlar, tıpkı bir paralel bar ya da dirençli bantlar gibi terapinin bir aracıdır, amacı değil. Ne yazık ki, bazı uygulamalarda robotun “ne yaptığına” odaklanılırken, hastanın “neden o hareketi yaptığı” göz ardı edilebiliyor. Bu yaklaşım, motor öğrenmenin temel ilkelerinden biri olan amaçlı ve anlamlı hareket üretimini sekteye uğratabiliyor.

İşte robotik rehabilitasyonda sık karşılaşılan bazı yanlış uygulamalar:

1. Cihazın varlığı, hedefin yerine geçiyor

Robot varsa, seans “zaten etkili” gibi algılanıyor. Oysa hedefi olmayan, anlam taşımayan tekrarlar yalnızca hareket üretir; beyni yeniden şekillendirmez. Örneğin, robotik cihazlar ile oynanan bir oyununda elma toplamaya çalışmak eğer hastanın günlük yaşamındaki bir ihtiyacına hizmet etmiyorsa, motor becerinin işlevsel dönüşümüne katkısı sınırlı kalır.

2. Her hastaya aynı robot, aynı protokol

Robotik tedavi bireyselleştirilmesi gereken bir süreçtir. Eliyle kavrama sorunu yaşayan bir hasta ile elindekini bırakabilme sorunu yaşayan hastaya aynı cihazı aynı düzeyde uygulamak hem verimsizdir hem de zaman kaybıdır. Ayrıca robot ile oynanacak oyunların içeriğinin terapistler tarafından belirlenmesi de tedavinin başarısında büyük rol oynar.

3. Pasif uygulamaların yeterli görülmesi

Robotik sistemler çoğunlukla hastanın hareketine yardımcı olur. Bu özellik, hareket kapasitesi çok düşük olan hastalarda avantaj sağlar. Ancak sürekli pasif yani robotun hareketin tümünde sağladığı destek aktif katılımı ve çabayı azaltır. Hastanın robota yardım etmediği ve aktif hareketin desteklenmediği robotik seanslar, kısa vadede etkili görünse de uzun vadede yeterli işlevsel kazanım sağlamaz.

4. Terapistin planlama rolünün geride kalması

Bazı durumlarda robotun sunduğu egzersiz seçenekleri veya otomatik protokoller, terapistin klinik karar sürecinin önüne geçebilir. Ancak unutulmamalıdır: robot bir terapist değildir. Hangi hastaya, hangi cihazla, ne yoğunlukta ve hangi hedefle müdahale edileceğine karar veren kişi terapisttir; robot sadece bunu kolaylaştıran bir yardımcıdır.

Peki Doğru Bir Robotik Rehabilitasyon Seansı Nasıl Olmalı?

Yukarıda sıralanan hatalı yaklaşımların ışığında, etkili ve hasta merkezli bir robotik rehabilitasyon seansı için şu temel ilkeler yol gösterici olabilir:

1. Anlamlı hedeflerle çalışılmalı: Egzersizler, hastanın günlük yaşam aktivitelerine hizmet etmeli. Her hareketin bir amacı olmalı.
2. Tedavi hastaya göre bireyselleştirilmeli: Kullanılan robot, egzersiz içeriği ve yoğunluk, hastanın ihtiyaçlarına ve fonksiyonel durumuna göre uyarlanmalı.
3. Hastanın aktif katılımı desteklenmeli: Robot, hareketi tümüyle devralmamalı; hastanın çaba göstermesi teşvik edilmeli.
4. Teknolojiyi terapist yönlendirmeli: Robotik sistemler, terapistin kararlarını destekleyen araçlar olarak kullanılmalı; protokoller değil, klinik değerlendirme yol gösterici olmalı.

Unutulmamalıdır:
Robotlar, ancak doğru hedeflerle birleştiğinde işlevsel ve kalıcı bir iyileşme sağlar. Teknoloji, tedavinin değil; insan merkezli yaklaşımın hizmetinde olmalıdır.